Początki piśmiennictwa kaszubskiego wiążą się z reformacją. W końcu XVI w. i w XVII w. niektórzy pastorzy ewangeliccy we wschodniej części Pomorza Zachodniego podejmowali próby przełożenia książek do nabożeństw i śpiewników na język używany przez ich kaszubskich wiernych. Z tego powodu pastor z Bytowa Szymon Krofej wydał w 1586 r. „Duchowne piesnie D. Marcina Luthera i inszich naboznich męzow. Z niemieckiego w slawięsky jęzik wilozone…” .
Za prekursora literackiej kaszubszczyzny uważany jest Florian Ceynowa (1817-1881). W 1843 r. warszawskie czasopismo jakie opublikowało jego teksty „Wiliô Nowégò Rokù” i „Szczodrôczi”, które uznawane są za początek literatury kaszubskiej. Ceynowa – będący pod wpływem idei panslawistycznej – uznawał kaszubszczyznę za odrębny język. Opracował zarys gramatyki kaszubskiej, przetłumaczył fragmenty katechizmu, wydawał rozprawki historyczne, zebrał i opublikował po kaszubsku bajki i przypowieści. Utrzymywał kontakty z uczonymi polskimi, czeskimi, serbołużyckimi. Współpracował z Akademią Nauk w Petersburgu.
W latach 1866-1868 wydawał pierwsze kaszubskie czasopismo „Skôrb kaszébskosłovjnskjé mové”. Ideę pisania po kaszubsku kontynuował Hieronim Derdowski (1852-1902), autor m.in. epopei „O panu Czôrlińsczim co do Pucka po sécë jachôł” (1880) oraz poematów „Walek na jarmark” (1883), „Kaszëbë pod Widnem” (1883) i „Jasiek z Knieji” (1885). Na emigracji w USA wydawał pismo „Wiarus”, w którym również publikował swoje kaszubskie teksty.
Na początku XX w. zaczęła tworzyć grupa literatów kaszubskich nazywana młodokaszubami. Jej liderem był dr Aleksander Majkowski (1876-1938), który od 1908 r. wydawał czasopismo literackie „Gryf”. Majkowski był autorem m.in. tomu wierszy „Spiéwë i frantówczi” (1905) oraz pisanego przez kilkadziesiąt lat najwybitniejszego utworu w języku kaszubskim „Żëcé i przigodë Remusa” (1938). Powieść tę przetłumaczono na język polski, francuski, niemiecki.
Do grona młodokaszubów należał również Jan Karnowski (1886-1939), autor tomów poezji „Jô bëm leno chcôł” (1986) i „Nowotné spiéwë i wiersze”(1910) oraz poeta Leon Heyke (1885-1939), twórca „Kaszëbsczich spiéwów” (1972), a także poematu „Dobrogost i Miłosława” (1923-1939).
Kolejną ważną grupą literatów kaszubskich byli tzw. zrzeszeńcy. Początkowo skupiali się oni wokół wydawanego w Kartuzach pisma „Zrzesz Kaszëbskô” (1933-39). Liderami grupy byli: Aleksander Labuda (1902-81), Jan Trepczyk (1907-89), Jan Rompski (1913-69) i Franciszek Grucza (1911-93). Wydawane przez nich pismo (z dewizą „W imię Boga – odrodzenie Kaszub”) miało przyczynić się do odrodzenia Wielkiego Pomorza.
Zrzeszeńcy kaszubszczyznę traktowali jako odrębny język słowiański. Ich debiuty przypadły na początek lat trzydziestych. Pozostawili oni sporo znaczących dzieł, np. zbiór popularnych felietonów społeczno-politycznych Labudy – „Guczów Mack gôdô”, pieśni „Kaszebskji Pjesnjôk” (1935), „Lecë choranko” (1980) i liczne tomiki wierszy (np. Trepczyka „Odecknienié” z 1977 r.) oraz tłumaczenie „Biblëji kaszëbsczi” Gruczy (1992). Opracowywali również słowniki, spośród których najważniejszy jest „Słownik polsko-kaszubski” Jana Trepczyka (1994). Jego wiersze miały przekłady na białoruski, bretoński, łużycki, niemiecki i słowacki.
Po II wojnie światowej debiutowało wielu autorów piszących po kaszubsku. Znaczące dzieła tworzyli m.in. Jan Piepka (1926-2001), Alojzy Nagel (1930-1998) i Jan Drzeżdżon (1937-1992). Ten ostatni był przede wszystkim wybitnym prozaikiem. Opublikowano m.in. jego zbiory opowiadań „Kòl Biélawë” (1991), „Dzwonnik” (1979). Spośród współcześnie tworzących najbardziej znanymi literatami są Stanisław Pestka, Stefan Fikus, Eugeniusz Pryczkowski i Stanisław Janke.
Z młodego, debiutującego po 1990 r., pokolenia literatów można wymienić Idę Czaję, Romana Drzeżdżona czy Tomasza Fopke.
Niebagatelne zasługi w popularyzowaniu literatury kaszubskiej mają autorzy polscy, np. Lech Bądkowski, Franciszek Fenikowski, Róża Ostrowska, Jerzy Samp.
Literatura ta kształtuje się i rozwija od ponad 150 lat. Nie istnieje jednak w próżni – była i podlega nadal najrozmaitszym wpływom. Najnowsze utwory prezentowane są na łamach kwartalnika literackiego „Stegna”, dodatku do miesięcznika „Pomerania”.
tekst: skarbnicakaszubska.pl
Więcej na temat literatury i poezji Kaszub można dowezieć się w Muzeum Piśmiennctwa i Muzyki Kaszubsko Pomorskiej w Wejherowie.
.jpg "Naturalnie, Kaszuby Północne")
